De Meistersinger van Wagners nazaat
Enige tijd geleden nam de achterkleindochter van Richard Wagner, Katharina Wagner, de touwtjes van de beroemde Bayreuther Festspiele in handen en drukte er gelijk haar stempel op met een nieuwe productie van Die Meistersinger von Nürnberg. Een weinig geslaagd concept, dat echter gered wordt door de voortreffelijke muzikale invulling.
Het idee op zich is niet eens zo slecht. In het concept van Katharina Wagner (ja, de achterkleindochter van) is Walther niet alleen een vernieuwer, maar ook een breker. Hij maakt zowel de traditie als de vakmensen kapot. Eigenlijk is hij niet meer dan een prutsende amateur. Hij kliedert met verf, waar hij alles en iedereen mee onderspat (we leven in een schilderswereld).
Maar aan het eind conformeert hij zich aan de regels en Beckmesser wordt de nieuwe ‘Entartete’-rebel. Intussen is Hans Sachs een soort führer geworden – we bevinden ons in Bayreuth eind jaren dertig.
Helaas, concepten werken niet als ze niets, maar dan ook niets met de opera in kwestie hebben en dat is hier het geval.
Gelukkig zijn er ook zangers (en een koor!) en die zijn voortreffelijk. Klaus Florian Vogt heeft een zoete, lyrische stem; daar kan je makkelijk op verliefd worden. Franz Hawlata (Saks) imponeert met zijn diepe bas en ook als figuur komt hij zeer autoritair over.
Fantastisch is ook de Beckmesser van Michael Volle. Ik was al een grote fan van zijn prachtige bariton en zijn grootse acteursvermogen, maar wat hij hier doet! Bravo!
Michaela Kaune (Eva) maakt op mij een te volwassen indruk. Zij lijkt ook door de regisseur totaal aan haar lot overgelaten. Maar de stem staat als een huis.
De auteur
1 Reactie
De Meistersinger in Bayreuth in de regie van Katharina Wagner is slechts voor ingewijden als zodanig te duiden. Je ben geneigd je af te vragen: “Was will das Weib”? Hieronder volgt een persoonlijke poging tot exegese.
Meistersinger werd opgevoerd als omlijsting van de partijdagen in Neurenberg en was tijdens de oorlog de enige opera die tijdens de Festspiele werd uitgevoerd. In die zin behoefde dit werk de grondigste Entnazificierung van alle Wagner opera’s. Wolfgang Wagner heeft daaraan bijgedragen door bijna een halve eeuw een gemoedelijke kleinburgerlijke versie van dit werk ten tonele te brengen. Zijn dochter neemt daar nadrukkelijk afstand van en schuwt de confrontatie met het inmiddels vrij verre verleden niet. In dat opzicht wordt hier het generatieconflict nagespeeld dat uiteindelijk in de jaren ’70 culmineerde in de strijd tussen de Rote Armee Faktion en de generatie van hun ouders die een kwart eeuw de oorlog hadden doodgezwegen. Gelukkig komt er bij Katharina geen geweld aan te pas.
De enscenering gaat bijna ten onder in de veelheid aan details. Het is onbegonnen werk te proberen om alles na te vertellen wat zich op het toneel afspeelt, afgezien van het feit dat dit iemand die de uitvoering niet gezien heeft al gauw zal gaan vervelen. Ik zal me daarom tot een paar hoofdlijnen beperken, op het gevaar af dat iemand anders zal stellen dat ik de echte hoofdlijn heb gemist en me teveel op bijzaken heb gericht.
De Meistersinger worden neergezet als representanten van een in regels verstrikte maatschappelijke orde. Dit wordt uitgebeeld door hun eigen gedrag maar met name ook door dat van de aanwezige Lehrbuben. Ze bewegen zich als rekruten in een karikaturale versie van een leger. Stapels Taschenbücher uit de serie Reclam moeten de indruk geven dat alles ‘volgens het boekje’ moet verlopen, van enige spontaniteit is geen sprake. Magdalene en Eva zien er vrijwel hetzelfde uit, geen leeftijdsverschil, dezelfde kleren en rode pruiken. Ook hier eenvormigheid. Mogelijkerwijs wordt hier verwezen naar de maatschappelijke orde in de voormalige DDR. Alleen Sachs staat er een beetje buiten. Hij draagt geen toga zoals de andere Meistersinger, loopt op blote voeten en gedraagt zich nogal baldadig. Walther wordt opgevoerd als een humeurig langharig jongmens dat alles in zijn omgeving beklad met witte verf. Hij is een ‘vrije jongen’ die weinig belangstelling kan opbrengen voor hetgeen hem door David wordt uitgelegd over het Meistersinger gebeuren. Eigenlijk heeft hij al genoeg van de hele onderneming voordat hij er goed en wel aan begonnen is. Staat Walther voor de relatief permissieve maatschappij van West Duitsland waarin weinig tot geen begrip bestaat voor de manier van leven aan de andere zijde? Het zou zomaar kunnen, maar voor hetzelfde geld heb ik ‘das Weib’ niet goed begrepen.
Naar mate de opera vordert, treedt er een zekere omkering op in het gedrag van de voornaamste personages. Sachs trekt schoenen aan en begint zich steeds meer te voor te doen als een ordentelijk burger, Walther begint de verf weg te poetsen waarmee hij eerder zijn omgeving heeft beklad, kleine zaken die aanvankelijk niet zo opvallen maar na verloop van tijd duidelijk een patroon vormen. Beckmesser daarentegen komt aan het einde van de Prügelscene op in een T-shirt met het opschrift “Beck in town”, een hele verandering vergeleken met het keurige kostuum compleet met Princeton bow tie dat hij daarvoor droeg. Uiteindelijk wordt de figuur Sachs een pijler van de gevestigde orde, Walther een brave huisvader en Beckmesser een rebel. Ook bij Eva voltrekt zich een verandering, zij het van een andere aard. Tijdens de ouverture zat ze op het bureau van Sachs uitdagend met hem te flirten. Voor de duidelijkheid: onze schoenmaker maakt in deze productie geen schoenen maar schrijft met behulp van een ouderwetse typemachine. Haar fascinatie voor Walther komt nergens uit de verf totdat hij ook haar als te beschilderen object aanpakt. Dat werkt voor Eva in zekere zin sexueel bevrijdend maar aanvankelijk is het toch niet Walther die daarvan lijkt te zullen profiteren maar Sachs. Pas nadat deze zijn verstand laat prevaleren over zijn hormonen en haar onder verwijzing naar Tristan, Isolde en Marke afwijst, volgt ze tot ieders opluchting het libretto en kiest ze definitief voor Walther.
Wellicht wil Katharina d.m.v. deze veranderingen laten zien dat bestaand gedrag niet meer is dan een laagje vernis, zeker als het wordt afgedwongen door de omgeving en niet uit de persoon zelf voorkomt. Ook daar kun je weer op voortborduren door het te zien als een verwijzing naar al die nette oppassende burgers die plotseling staatsmoordenaars werden en daarna weer gewoon door het leven gingen als nette oppassende burgers die soms niet zo goed konden slapen. Onschuldiger: Joshka Fischer die begon als stenengooiende rebel en eindigde als minister van buitenlandse zaken.
Tegen het einde wordt de ingezette omkering wat grimmiger. Sachs zingt zijn “Verachtet mir die Meister nicht” wel heel erg nadrukkelijk als grote leidsman, om geen ander woord te gebruiken. Het publiek wordt gevormd door het koor dat keurig in oplopende banken is gezet, alzo het Bayreuther publiek in de zaal nauwkeurig spiegelend. Een vorm van Publikumsbeschimpfung? Als Deutsche Meister rijzen twee enorme beelden van Goethe en Schiller uit de vloer op. Het koor zingt prachtig maar de sfeer wordt unheimisch, op weg naar een nieuwe totalitaire staat? Als Evita in de gelijknamige musical zingt over haar volk antwoord een van de stafleden: “The people belong to no one, they are fickle, can be manipulated”. Wellicht is dat (een deel van) Katharina’s boodschap.