De Nederlandse Opera heeft momenteel Het Sluwe Vosje op de planken staan. De opera van Leoš Janáček is een bonte, plezierige dierenopera, maar dat niet alleen. Het werk gaat ook over grote levensthema’s, die soms heel persoonlijk over kunnen komen. Lezer Betty van Wijngaarden schrijft een recensie.

Soms verlies ik mezelf zo in intellectueel gemijmer dat ‘simpele boodschappen’ of ‘persoonlijke waarheden’ me volledig ontgaan. Gelukkig krijg je wel eens een herkansing. Zoals vandaag.

Vandaag had ik de mazzel om voor de tweede keer in anderhalve week tijd de opera Het Sluwe Vosje van Janáček bij te wonen. Eerst de generale, nu de matinee.

Ik kende deze opera nog niet en was bij de eerste uitvoering totaal overdonderd – op een positieve manier – door het prachtige, sprookjesachtige schouwspel. Mooie kostuums, prachtige uitbeelding van de dierenwereld en een decor dat er verraderlijk simpel uitziet, maar dat bij nader inzien toch echt niet is. Mijn Tsjechisch is een beetje ‘roestig’, maar dankzij de boventiteling was het verhaal goed te volgen.

En zo moeilijk is het verhaal nou ook weer niet. De meest voor de hand liggende verhaallijn was er makkelijk uit te lichten: de eeuwig voortdurende cyclus van de natuur. Dat goed en kwaad zowel bij mens en dier voorkomen, haalde ik er ook nog wel uit. En het besef van de boswachter – aan het eind – als nietig wezen onderdeel te zijn van die eeuwige cyclus, was ook duidelijk.

De tweede voorstelling was niet zo overdonderend als de eerste. Een beetje jammer natuurlijk, want de verrassing van ‘het nieuwe’ is een groot genoegen. Maar dit bleek ook een voordeel te hebben. De boventiteling was niet zichtbaar vanaf mijn plek. Ik kende het verhaal toch al, dus dat gaf niks. En daardoor ging nu alle aandacht naar de muziek, naar de thematiek, de natuur- en dierengeluiden die heel secuur daarin verwerkt zitten. Ook zonder enscenering kan je het hele verhaal terughoren in de muziek.

Zonder me er bewust van te zijn, kreeg ik zo mijn herkansing. Mijn hoofd ging ‘uit’ en mijn gevoel nam het over. Ik voelde de wind, hoorde de vliegen en voelde de lieflijkheid en heftigheid van de midzomernacht.

Het vosje ging dood en de boswachter voelde dat hij een oude man aan het worden was. Volgens de logica van de natuur zou hij gauw aan de beurt zijn. En opeens begreep ik precies wat mijn pleegvader heeft gevoeld, de laatste jaren van zijn leven. Hij vond het geweldig toen ik, als 16-jarig ‘sluw vosje’, bij hem en mijn pleegmoeder kwam wonen. Zo’n lief meisje, dat hij verbaal met plagerijtjes nog wel wat kon aanscherpen.

Ook mijn pleegvader worstelde met zijn sterfelijkheid. ,,Mijn toekomst is korter dan mijn verleden”, zei hij regelmatig. ,,Ben je mal, je wordt wel 100”, zei ik dan, proberend het weg te redeneren. Hij doodgaan? Daar wou ik niet aan denken.

Terwijl de boswachter zich insmeerde met het klei der aarde en lachte om zijn eigen nietigheid – maar misschien ook uit vreugde om onderdeel uit te maken van dit grote geheel – voelde ik opeens het bitterzoet dat mijn pleegvader heeft gevoeld toen hij nadacht over zijn naderende einde. En dat had met ‘begrijpen’ even helemaal niets te maken.

Zo kreeg Het Sluwe Vosje er voor mij opeens een verrassend persoonlijke verhaallijn bij. Eentje die je in geen enkel operaboek zult terugvinden: het bitterzoete gevoel van Henkie.