Ze is zonder meer één van de belangrijkste personen achter de revival van de Joodse muziek en het Joodse lied: Shura Lipovsky. Woensdagavond gaf ze een onvergetelijk concert in het Concertgebouw. Een diva die alleen met de grootsten is te vergelijken.

Na de oorlog had je in Amsterdam nog het cabaret ‘Li-La-Lo’ en in Rotterdam bezorgde Leo Fuld menig toeschouwer kippenvel en tranen in de ogen. Maar eind jaren zeventig was dat wel voorbij.

En toen verscheen zij op het toneel: Shura Lipovsky. Lang voordat de zak met ‘klezmer’ openbarstte en de ‘Joodse muziek’ (de aanhalingstekens zijn zo bedoeld) hot en hype werd, begon ze te werken aan de revival van de vergeten liedjes van onder andere Gebirtig.

Ze zong op het allereerste Joods Muziek Festival in Kraków, trad aanvankelijk op in het kleine circuit, maar maakte daarna naam én cd’s.

Een paar jaar was het een beetje stil rond haar, maar nu is ze er weer. En hoe! Haar stem is mooier dan ooit, haar voordracht zowat perfect en haar uitstraling meer dan charismatisch. Ze is een mooie vrouw met een weelderige bos krullen en ze beheerst de bühne vanaf haar eerste opkomst. Een diva die alleen met de grootsten is te vergelijken. Denk aan Callas of Oum Khaltoum.

Haar nieuwe programma heet ‘Novaya Shira’. ‘Novaya’ betekent in het Russisch ‘het nieuwe’ en ‘Shira’ staat in het Hebreeuws voor ‘poëzie’, maar ook voor ‘gezang’.

Het meest verrast werd ik door het repertoire dat ze zong en waarvan ik dacht het door en door te kennen. Niet dus. Op een paar nummers na kende ik geen van de door haar gezongen liederen, allemaal uit Rusland afkomstig.

Of het over de oude ‘Matjoesjka Rassiya’ van de tsaren ging of de nieuwe orde van Stalin en de zijnen, één ding was duidelijk: gevaar lag op de loer. Als Jood mocht je je niet in grote steden vestigen, je liep de kans om voor 25 (of nog meer!) jaar het leger in te moeten en aan de horizon lagen de kampen van Siberië. Maar de mensen hadden elkaar lief, trouwden, kregen kinderen en… maakten revolutie.

Af en toe deed Lipovsky mij aan Esther Ofarim denken, wat mij betreft het grootste compliment mogelijk. Het mooiste kwam dat tot uiting in “Ikh un die velt” (Ik en de wereld) van Reisen en Rauch.

Het is onmogelijk om al de liederen hier te bespreken, dus ik noem er maar een paar. Bijvoorbeeld het ontroerende ‘Di Varone’ (De Kraai), een traditionele melodie naar een tekst van E. Chrony, dat later door Sjostakovitsj in zijn cyclus ‘Uit de Joodse Poëzie’ werd gebruikt. Of ‘Shvartse katz’ (zwarte kat), een geestelijke satire op Stalin.

Lipovsky zong zeer ingetogen, a capella ‘Ikh hob gehert fun metschen’ (Ik heb gehoord van mensen), een anoniem lied uit het begin van het Sovjet-tijd. En ze raakte me zeer met ‘Aleyn in veg’ (Eenzaam op weg), naar een gedicht van Lermontov.

Het recital eindigde met een in perfect Russisch gezongen zigeunerliedje, ‘Sivodnya ya lyubyu’ (Vandaag heb ik lief). Hierbij moest ik aan Vertinski denken, de Russische bard uit de jaren twintig en dertig van de vorige eeuw. Die van ‘Those were the days…’ Inderdaad.

Snel een traantje wegpinken, want het publiek wilde meer, en dus werden we getrakteerd op nog twee fantastische toegiften. En aangezien het Poerim was, een vrolijk Joods feest (zeg maar gerust het Joodse karnaval) ging de tweede over cadeautjes geven.

Lipovsky wist fantastische musici om haar heen te verzamelen, van wie één echt goed bekend was met het idioom: Bert Vos. Dat was te horen. Zijn solo’s waren duizelingwekkend in hun virtuositeit, dansant, vol humor, maar tegelijkertijd weemoedig. Precies zoals het Jiddische lied zelf is.