Grove weergave heldenepos Roeland op HF
La chanson de Roland, in het Nederlands bekend als Roelandslied, beschrijft niet de eerste, maar wel de beroemdste confrontatie tussen de islam en het christendom. De Egyptische multimediakunstenaar Wael Shawky kwam op het idee om er een gezongen theaterstuk te maken in het Arabisch. Het Holland Festival plaatste het op 10 en 11 juni in de programmering.
Het podium van de Rabozaal in het Amsterdamse Stadssschouwburg was gevuld met een twintigtal mannen in traditionele lange gewaden, gezeten op de vloer, sommigen met een percussie-instrument voor zich. Als decor diende een achterwand met een kleurige, simplistisch uitgewerkte weergave van een middeleeuwse stad die Zaragoza moest voorstellen.
Dit bolwerk van de islamitische heersers over Spanje tussen 800 en 1400 was de aanleiding tot een zeer bloedige oorlog in het jaar 778 tussen de christelijke legers van Karel de Grote en de mohammedaanse coalitie van Saraceense koningen, met als hoogtepunt de slag in de nauwe doorgang tussen Spanje en Frankrijk, genaamd de pas van Roncevalles. Hier werd de achterhoede van Karels leger in de pan gehakt.
Aanvoerder van de achterhoede was de belangrijkste legerleider, ridder Roeland. Over zijn dappere maar ook roekeloze daden gaat het verhaal dat zo’n vier eeuwen na de gebeurtenissen werd opgeschreven – midden in de tijd dat de kruistochten op gang kwamen, gericht tegen de islam.
Een dapperder voorbeeld voor de kruisridders dan deze Roeland was er niet. Behalve het Roelandslied deden er veel meer legendes over hem de ronde. Zijn heldendaden in dienst van de al even voorbeeldige keizer Karel de Grote waren immens populair bij de rondreizende zangers/verhalenvertellers van toen: de minstrelen en troubadours.
La chanson de Roland, een verhaal in oud-Frans, telt 4.000 versregels, verdeeld over 291 deeltjes. Waarschijnlijk is het uit een kernverhaal in de loop van de eeuwen uitgegroeid tot een allesomvattende vertelling over hoe heel Spanje onder de macht van Karel komt te staan, maar dat alleen Zaragoza hem buiten de poorten houdt. Dan begint een spel van list en verraad tussen beide kampen.
In zijn voorstelling holde Wael Shawky met zevenmijlslaarzen door het verhaal, alle nuances terzijde latend, zodat er een grove weergave werd gepresenteerd van een goede vijftig minuten. Zijn twintigtal zangers had Shawky gerecruteerd uit de vele emiraten aan de Perzische Golf. Mannen met stevige, ruige stemmen, wier eenstemmige zangstijl wortelt in plaatselijke werkculturen. Het was nogal eentonige muziek met ondersteuning van slagwerk, in plaats van verfijnde Arabische zang met dito instrumenten omspeeld.
Het verraste hoe enthousiast deze moslims zongen over de strijd van Karel tegen de ‘heidenen’, oftewel moslims! Was dit het “Arabisch perspectief” dat de programmatoelichting in ronkende teksten vermeldde?
Het Arabisch perspectief werd af en toe zichtbaar gemaakt als een zanger opstond om wat pasjes en hupsjes te doen waarmee toeristen lekker worden gemaakt. Als de minstrelen van toen zo hadden opgetreden, waren ze gelijk in de diepste kerker gesmeten. Deze grove Arabische weergave kan worden afgedaan als festivalverlakkerij.
De auteur
4Reacties
Beste Franz en best Operamagazine, ik ken de regisseur, annex beeldend kunstenaar, al sinds 2000. Zijn eerdere werk onder meer Cabaret Crusades was fenomenaal. Daarin had hij ook een liveopname ’thuis’ in Bahrain van deze muziekgroep verwerkt. Deze voorstelling vond ik zeker niet geslaagd. De Volkskrant was er bijvoorbeeld beter over te spreken dan ik. Van de recensent zou ik echter beter huiswerk hebben verwacht. De musici komen niet uit verschillende Golfstaten maar ze komen uit één orginele groep uit Bahrein. Misschien staat het fout in de informatie van het Holland Festival. Ik ken ze heel goed, ik ben bij ze op bezoek geweest in 2009, in Muharraq, een zusterstad van de hoofdstad van Bahrein Manama, en ik heb ze uitgenodigd voor een festival in Abu Dhabi een paar jaar alter. Het is een broederschap van voormalige parelvissers en kinderen en kleinkinderen van parelvissers. Die maakten dit soort muziek voor elkaar om de uren op de boten te doden. Er gingen professionele musici mee aan boord, om de vissers aan te moedigen en het harde leven wat te verzochten. En die in feite beter werden betaald dan de vissers. Dus ze traden helemaal niet op voor toeristen, zoals de recensie stelt. Toeristen komen overigens nauwelijks naar Bahrein. Je had iets minder gemakkelijk van bepaalde vooronderstellingen mogen uitgaan. Maar misschien staat dit ook ergens foutief beschreven. Overigens, zonder politiek correct te willen zijn, ‘Mohammedanen’ noemen zichzelf niet zo, en in navolging daarvan doet niemand dat meer zo. Moslims, Islamieten, allemaal goed. Nogmaals, afgezien van de prachtige muziek vond ik de voorstelling als voorstelling niet geslaagd, en aanvankelijk was ik ook verward doordat werd aangekondigd dat het verhaal werd verteld vanuit het standpunt van de Arabieren. In navolging van Amin Maloufs magnifieke boek over de kruistochten en zijn boek daarna over de Titanic en Omar Khayyam in de ogen van de Arabische en Midden-Oosterse wereld. Maar men bleek inderdaad gewoon stukken van de originele teksten te zingen op muziek van de parelvissers uit Bahrein, wat zeker verwarrend was. Hier wat door mijzelf gemaakte opnamen. Bahrain’s Ghalali Ensemble:
https://www.youtube.com/watch?v=BZNzHvIHLCs
https://www.youtube.com/watch?v=RvyjUJyCKiE ‘Thuis’ komen ze zeker beter tot hun recht vind ik.
Neil van der Linden struikelt in mijn recensie over het feit dat ik de fidjeri-zangers uit ‘de vele emiraten aan de Perziche Golf’ laat komen. In de Holland Festival brochure, p 67, staat: ‘En cast van twintig traditionele fidjeri-zangers uit de Golfstaten vertelt dit tijdloze verhaal opnieuw.’ In het programmablad staat zelfs ‘fidjeri-muzikanten uit de Verenigde Arabische Emiraten’. Niks over Bahrein dat niet tot de V.A.R. behoort. Alle namen van de deelnemende zangers staan vermeld, maar niet dat het om een bestaande groep gaat. Van der Linden merkt verder op: ‘Ze treden helemaal niet op voor toeristen, zoals de recensie stelt.’ De recensie stelt dat helemaal niet. Het gaat om een type optreden dat toeristen in vakantie oorden voorgeschoteld krijgen als ‘folklore’. De dansjes van de zangers leken daar sterk op. Jammer dat de leiding van het Holland Festival geen gebruik heeft gemaakt van de expertise van Van der Linden met de groep en de artistieke prestaties.
Beste Frans, ja ik heb dat nagelezen en het klopt dat de informatie van het Holland Festival niet klopt. Dat is jou inderdaad niet aan te rekenen. Vreemde fout. Ironie wil overigens inderdaad dit ik het Holland Festival al enige tijd geleden gewezen had op dit ensemble uit Bahrein, aan de hand van zelf gefilmde videofragmenten die ik op youtube had geplaatst. Hier is een voorbeeld: https://www.youtube.com/watch?v=rx_2Ye00-kA, en nog een https://www.youtube.com/watch?v=–77M2dPk4U. Maar misschien had iemand deze youtube clip wel gevonden, van een optreden in Abu Dhabi, in de Emiraten, waarvoor ik ze had uitgenodigd, en toen gedacht dat ze uit de VAE kwamen. https://www.youtube.com/watch?v=fNNzS24G8TM Wael Shawki kan de informatie niet fout hebben doorgegeven, die had al eerder met dit gezelschap gewerkt, in Bahrain.
Nou ja het is geen halszaak. Ik zou overigens graag het toeristenoord bezoeken waar deze muziek wordt voorgeschoteld. Ik kan mij voorstellen dat bepaald ‘Afro-Arabische’ muziek uit Egypte hier nog wel een beetje op lijkt en in de verste verte ook sommige Zuidelijke Berberse muziek uit Marokko. Maar er zijn ook fundamentele verschillen. Misschien niet een twee drie te horen, maar dan mogen we minder ingewijden in ‘onze’ muziek niet kwalijk nemen dat ze het verschil tussen Andrea Bocelli en Placido Domingo niet horen..
Al met al herhaal ik dat ik de voorstelling zeker niet geslaagd vond, vooral niet vergeleken bij Wael Shawky’s eerdere werken, waarvan ik er veel heb gezien.
Er stond nog iets in de Holland Festival brochure dat niet klopt. Het decor (dat ik nogal monotoon vond en een beetje kinderachtig) zou volgens die tekst zijn afgeleid van Perzische miniaturen van Damascus en Istanbul. Je zou kunnen zeggen dat je vindt dat ze zijn gemaakt in de stijl van de Perzische miniaturen, waarmee ik het dan niet eens ben; ik zie er eerder Middeleeuwse Europese miniaturen in. Maar Perzische miniaturen werden in elk geval niet vervaardigd in Damascus en Istanbul.
En aanvullend, Frans, los van mijn excuses voor het jou aanrekenen van het gebruiken van informatie die het Holland Festival fout had aangeleverd, had ik mijn reactie op jouw verhaal sowieso ook op iets gematigder toon kunnen opschrijven.