In 2008 voerde het toenmalige Limburgs Symfonie Orkest een nieuwe liederencyclus van Bart Visman uit. Daarna werd het stil. De première werd tevens de dernière. Zo gaat dat met nieuwe Nederlandse muziek. Maar de NTR ZaterdagMatinee zorgde op 18 november voor een verrassing: een deuxième van Sables, Oxygène.

Eerst goed nieuws: componist Bart Visman ging niet bij de pakken neerzitten, maar begon rond 2010 te denken over een opera. Hij werkte samen met zanger-regisseur Marc Pantus, die het libretto schreef voor de komische opera De Allochtoon. De compositie werd recent afgerond en staat klaar. Een avondvullende opera in twee bedrijven en een proloog, voor vijf zangers en kamerorkest, op een Nederlandse tekst. Een datum voor de première is er niet. “Alle plannen zijn in de economische crisis en de bezuinigingen omgekomen”, zo laat de componist weten.

Zeker zo goed nieuws: de uitvoering van Sables, Oxygène (Zanden, Zuurstof) op gedichten van Saskia Macris leverde het overtuigende bewijs dat deze vijfdelige liederencyclus ten onrechte tot zwijgen gedoemd werd na de première in 2008. “Jammer, maar ik snap ook: andere orkesten willen een eigen première brengen, niet een ‘nieuw’ werk dat al door een ander orkest is gespeeld”, merkte Visman destijds op.

De programmeurs van de NTR ZaterdagMatinee en het Radio Filharmonisch Orkest namen de uitdaging aan, in samenwerking met de Russische gastdirigent Stanislav Kochanovsky en de Noorse sopraan Mari Eriksmoen.

De Franse gedichten van de in Frankrijk opgegroeide Nederlandse Macris bevatten associatieve overpeinzingen naar aanleiding van een groots bouwwerk (de kathedraal van Chartres) en gedachten over de dood van een geliefde (tweede lied), de zee als beeld voor het menselijk bestaan (derde lied) en bruisende levens (vierde lied, beginnend met de regel ‘Sables, oxygène’). Ter afsluiting volgt een soort lofzang op het leven. Speciaal voor deze uitvoering had Macris een nieuwe hertaling in het Nederlands gemaakt, die de concertganger enig houvast bood bij de in het Frans geknede beelden.

De sterkste impuls tot beleving van de inhoud kwam uit de suggestieve muzikale beelden die Visman componeerde voor een groot bezet orkest en sopraan. In het eerste lied ‘Chartres’ werd het oor onmiddellijk geboeid door de zachte, donkere inzet van het orkest, alsof je uit het zonnige buiten ineens in de gedempte atmosfeer staat van de gothiek. Meteen zette de sopraan hoog en helder in, als een lichtflits langs de slanke bogen. De sacrale sfeer werd geïntensiveerd door de stijl van reciteren, die mij sterk deed denken aan de gregoriaanse voordracht van psalmen.

Als een wals – met lichte klanken, maar ook met zwelgende uitbarstingen van het orkest – ontrolde het tweede lied ‘Semences/Overgave’ zich. Sopraan Mari Eriksmoen zong met een overmoed aan expressie, terwijl zij met haar handen de klanken leek te kneden.

Het zeer korte gedicht ‘Marine/Zee’ volgde als een muzikale golf, opgebouwd vanuit harp en cello. Wat een mooie instrumentatie om de dreiging van een zwartgekleurde zee in klanken om te zetten!

Het vermogen van Visman om met een veelheid aan kleuren en accenten de teksten te belichten (alsof Franse componisten uit de twintigste eeuw hem hadden gecoacht), ontlaadde zich in het vierde lied ‘Volcans/Vulkanen’. In de melodische lijnen verwerkte hij op geraffineerde wijze tertssprongen. Hoe krachtig het orkest zich ook uitte, de sopraan kwam er stralend overheen. Wat een genade klonk er in die stem!

Met het uitbundige ‘Fruits/Vruchten’ sloot de verbluffende cyclus af. Een cyclus met de dramatische en lyrische kwaliteiten van opera.

Dirigent Kochanovsky leidde deze prachtmuziek met kleine, geserreerde gebaren, die grote impact hadden op het Radio Filharmonisch Orkest. Zonder meer een vondst was het dat na de pauze de eveneens vijfdelige, even associatieve als dramatische Symphonie fantastique van Hector Berlioz gespeeld werd. Het vormde een perfecte balans met het werk van Bart Visman.