Veel personages, ingewikkelde intriges en veel verschillende locaties: La forza del destino van Verdi is een lastige klus voor operahuizen. Ook bij het Royal Opera House laat men een paar steken vallen, zo bleek dinsdagavond tijdens een live-bioscoopvertoning in het Heerenstraat Theater in Wageningen, maar het geheel blijft gelukkig overeind staan.

La forza del destino, gebracht in de Amsterdamse productie van Christof Loy, barst los met het noodlotsthema van Leonora. Antonio Pappano voert het orkest op de hem karakteristieke wijze; krachtig en precies. Dan gaat het doek open en zien we een stil tafereel. Prima gespeeld door de cast, maar hier beginnen tegelijk de problemen van deze productie.

Alsof het verhaal nog niet ingewikkeld genoeg is, introduceert Loy een extra personage. Hij gaat bovendien aan de haal met de belangrijkste thema’s van de opera – religie en een verstikkende familie – en doet dat in een bijna surrealistisch, symbolisch toneel. Ja, het doet bezinnen op wat er in deze opera aan de hand is en belicht het ouder worden van de personages, maar hoeveel ingewikkelder moet de opera worden?

Als de eerste akte officieel begonnen is en de regie wat rustiger wordt, schotelt Verdi hoofdpersoon Leonora direct een lastige aria voor (‘Me pellegrina ed orfana’). Het wordt duidelijk waarom Eva-Maria Westbroek er destijds in Amsterdam voor koos om de rol zeer dramatisch te benaderen. De aria bevat een groot aantal monotone zinnen en tussendoor een overdaad aan gespring door passaggi. Bij Anna Netrebko (toch één van de beste sopranen) zijn de zinnen weinig consequent van toon en de mate waarin ze controle heeft over de vele sprongen doet je vraagtekens zetten bij haar vertolking. Het applaus na de aria is er niet minder om.

Netrebko pakt haar rol vocaal verder prima op, maar ik blijf tobben met de vraag: wie is dit personage eigenlijk? Veel verder dan iets als ‘getekend door het noodlot’ komen we niet. De productie was sterker geweest als er meer gezocht was naar een invulling van haar karakter.

Ook tenor Jonas Kaufmann heeft dat probleem. Hij komt energiek op in het keurig gezongen hoge duet ‘Ah! per sempre o mio bell’angiol’, maar de vraag wie Don Alvaro eigenlijk is, blijft onbeantwoord. Hij is een Peruaanse edelman (met een beetje fantasie ziet hij er ook zo uit), maar daar wordt verder niets mee gedaan. Hij zingt in zijn aria aan het begin van de derde akte dat hij geboren is in de gevangenis en opgegroeid in de woestijn. Dat is echter amper te merken aan zijn vertolking. Mijn indruk is dat hij zijn rol enigszins op de automatische piloot speelt. Het voelt als een gemiste kans (wat indertijd met Roberto Aronica in Amsterdam niet zo was.)

Na de eerste akte komt er lager, zwaarder materiaal voor Kaufmann. Hij beheerst het prima. Pas in het tweede tafereel van de vierde akte laat hij echter een performance zien die echt oprecht aanvoelt. Hij wordt ook iets emotioneler. Maar dan is de opera al bijna vier uur bezig (pauzes inbegrepen).

Kritische aantekeningen van mijn kant dus voor Netrebko en Kaufmann, normaal beiden behoorlijk sterk. Het superingewikkelde verhaal, dat door toeval (noodlot) aan elkaar hangt, maakt het hen ook niet makkelijk.

De derde grote rol, Don Carlo, de broer van Leonora, is in het verhaal een veel duidelijker karakter en wordt fantastisch gespeeld door Ludovic Tézier. Hij zoekt de hoeken van zijn personage op, is duidelijk in zijn spel en zingt zijn rol met rauw realisme. Dankzij Tézier komt het drama in de tweede en derde akte redelijk uit de verf.

Wat de productie niet helpt, is dat er regelmatig rare dingen gebeuren in de regie van Loy. In de eerste akte zien we een zelfmoordpoging bij de nobele Don Alvaro; zijn relatie met Leonora lijkt even een toxische relatie te zijn. Dieptepunt in de tweede akte is dat de vloek die wordt uitgesproken over degene die de grot binnengaat, dreigend tegen Leonora wordt gezongen, alsof de monniken haar aan het vervloeken zijn. Ondertussen drukken enkele monniken haar tegen de grond.

Loy heeft die scène nodig om later een door haar beleefde verkrachting de opera in te sluizen, die echter niet goed te zien is in de filmopname. Het is heel onlogisch en maakt de opera alleen maar ingewikkelder. Aan de andere kant: het tafereel met kaarsen vlak na de kwade vervloeking/bijna-verkrachting is een prachtige vondst. Het maakt het vertrek van Leonora een intiem en bijzonder moment.

De productie laat dus steken vallen, maar is toch geen teleurstelling. De massascènes aan het eind van de derde akte en het begin van de vierde zijn zorgvuldig geënsceneerd, net als het massale gespring en gefeest in de herberg. Het decor is sterk: een landhuis dat steeds verder gedemonteerd wordt, maar aan het eind weer herrijst. De eerste akte is nog steeds ‘aanwezig’ bij Leonora, al zit ze nu in de grot.

Het Royal Opera House zet zijn bioscoopserie op 30 april voort met een live-vertoning van Faust van Gounod. Zie voor meer informatie www.royaloperahouse.nl.