Het filmische concert UNLOST van sopraan Florien Hilgenkamp, met liederen van Messiaen, straalt melancholie uit. Een gevoel dat verbindt, zelfs voor mensen die elkaar niet kennen. Het is een aangename en intrigerende voorstelling.

Mensen vervreemden zich van zichzelf, stelt sopraan Florien Hilgenkamp. Volgens haar komt dit doordat we te veel bezig zijn met het nastreven van geluk. Als dat niet lukt, raken we onszelf kwijt. Op Facebook en Instagram presenteren we onszelf altijd vrolijk en succesvol. Maar dat is een schijnwerkelijkheid. Het leven is niet alleen maar leuk. Je mag gerust somber of melancholisch zijn. Dat hoort immers ook bij het leven.

In haar vertelconcert UNLOST haalt Hilgenkamp de geschiedenisliteratuur aan over het begrip melancholie. Haar bevindingen ondersteunt ze met een korte film en liederen van onder anderen Olivier Messiaen. De film wil de kijker tonen wat melancholie betekent en ook hoe dit gevoel mensen kan verbinden.

In het eerste deel van haar concert geeft Hilgenkamp een interessante en amusante uitleg over het begrip melancholie. Aristoteles beweerde bijvoorbeeld dat mensen die lijden aan melancholie ook geniaal zijn. En wetenschapper Robert Burton schreef in zijn boek The Anatomy of Melancholy dat je ‘zwarte gal’ kunt bestrijden met het eten van gekookte schapenhersenen (of zoiets).

Schattig en wel zo doeltreffend is het als de zangeres voorleest uit het prentenboek Kikker is bedroefd van Max Velthuis. Hierin klinkt de simpele boodschap van al je eigen leed: ook droevige momenten gaan voorbij.

Met Roberto Guijarro aan de piano zingt Hilgenkamp tussen de beschrijvingen door zeven treurige liefdesliederen van Debussy, Fauré en Tsjaikovski. Dit doet ze met overtuiging en elegante, dramatische expressie. Ze heeft een heldere sopraanstem, soms wat scherp in de hoogte. Haar vibrato klinkt natuurlijk en haar uitspraak is vlekkeloos. Guijarro’s pianospel is doorgaans prima, al vond ik afgelopen zondag niet alles meeslepend en begaand klinken.

In het tweede deel van UNLOST komt Hilgenkamp op in een beeldige blauwe avondjurk. Op het scherm speelt een korte, geluidloze film. Tijdens de film zingt Hilgenkamp zes liederen van Messiaen. Deze moderne componist en dichter was een gelovige man en in zijn onconventionele muziek weerklinkt zijn voorliefde voor het gezang van vogels. Voor hem was dit ‘music of joy’.

In UNLOST zie je een vrouw in een ouderwetse bus zitten. Naast haar neemt wat ongemakkelijk een grote man plaats. De vrouw staart uit het raam. In een volgende scène zie je haar in een lange blauwe jurk in het bos. Ze houdt een witte sluier vast en vecht tegen de harde wind. Het lijkt erop dat ze lijdt. Even later zie je dat de grote man haar draagt. Is ze gered? Dan een kleurrijke scène bij het raam, waar ze een open vrucht in haar hand bekijkt. Het volgende moment zit ze, helemaal warm ingepakt, in een grote sloep, varend met anderen. De grote man komt liefdevol bij haar zitten. De laatste scène speelt zich weer in de bus af, alsof er niks gebeurd is tussen die twee.

Klopt dit romantische beeld met de werkelijkheid? Nee, maar wellicht kun je met elkaar verbonden zijn zonder elkaar te kennen. Fantaseren dat iemand die naast je zit zich over je ontfermt. Maar hoe zijn deze associatieve beelden te rijmen met Messiaens ontoegankelijk liederen? Niet altijd is er een symbiose tussen beeld en muziek. Er zijn zelfs ‘unheimische’ momenten.

Waar het wel tot een organisch geheel komt, is in het melancholische lied ‘Le sourire’, dat Hilgenkamp fraai zingt. Het lied vertelt over een bijzondere ontmoeting van twee onbekende personen, waarbij de één een aarzelende glimlach tevoorschijn tovert. Die glimlach zie je later terug bij de vrouw in de film.

De kerngedachte van de voorstelling – dat je op een natuurlijk wijze met elkaar verbonden bent, zonder een schijnwereld te creëren – vind je in het lied ‘Bail avec Mi’: “Onze aardse handen weven samen een atmosfeer (…) een aanvulling op mijn aarde en een metgezel op wiens schouder ik troost kan vinden.” Hilgenkamp zingt dit bijzondere lied op het moment dat de vrouw en de man weer zwijgend naast elkaar zitten in de bus. De piano speelt herhaaldelijk een korte riedel, alsof een vogel wat radeloos kwettert in het verre bos. Sprookjesachtig en verder niets.

UNLOST is niet meer te zien op Operadagen Rotterdam, maar wel tijdens het festival September me in Amersfoort (21 september 2019).