Operadagen Rotterdam bracht woensdagavond een concertante uitvoering van Einstein on the Beach. Muzikaal was de uitvoering van een niveau dat volledig recht deed aan het werk van Philip Glass. De verdere omlijsting liet echter te wensen over.

Philip Glass startte zijn loopbaan als operacomponist in 1976 met het strikt minimalistische Einstein on the Beach. Kenmerk hiervan is de voortdurende herhaling van een minimaal gegeven. Einstein wordt ook wel gekarakteriseerd als repetitieve muziek. De titelfiguur is een persoon die een bepalende wending aan de geschiedenis heeft gegeven. Glass zou nog twee van die iconen portretteren, te weten Gandhi en de farao Echnaton, die het monotheïsme zou hebben ‘uitgevonden’.

Via Satyagraha (1980) is Glass met Akhnaten (1983) geëvolueerd tot postminimalist. Nemen we Stockhausen als benchmark voor moderne muziek, dan is Einstein postmodern en is Glass vervolgens de weg terug gaan bewandelen door meer harmonie en melodie toe te laten, een voorbeeld van modernisme in de ontwikkeling van zijn muziek.

De Rotterdamse uitvoering werd verzorgd door Collegium Vocale Gent en Ictus Ensemble. Al met al stonden er ruim twintig artiesten op het podium. De tijdsduur, ongeveer drieënhalf uur, doet vermoeden dat het werk hier en daar ingekort was, maar daar is bij deze muziek niet echt de vinger achter te krijgen. Alle scènes plus de verbindende ‘scharnieren’, de zogeheten knee-play’s , stonden in het programmaboekje vermeld.

In een geënsceneerde productie kan de toeschouwer nog wel iets van een verhaallijn ontwaren, hoe vaag die ook is. Nu was het doorlopende muziek, zo nu en dan abrupt afgesloten, maar dan onmiddellijk vervolgend met een nieuw onderdeel. De duiding van de delen Trein, Rechtszaak en Ruimteschip bleef zodoende volledig buiten beeld, waardoor de productie moest terugvallen op belichting als enige visuele component.

Dat was geen succes. Naast wat eenvoudige lichteffecten werd de toeschouwer vooral gehinderd door een felle spot, die om zijn as werd gedraaid en het publiek als een vuurtorenlicht recht in de ogen scheen. Buitengewoon hinderlijk en zonder enige toegevoegde waarde.

Het was en bleef een concertante uitvoering en daarmee wordt het werk als geheel geen recht gedaan, omdat van het driemanschap Philip Glass, Robert Wilson en Lucinda Childs alleen de bijdrage van Glass overeind blijft. Aan een totaalkunstwerk moet je niet morrelen.

Naar aanleiding van de voorstellingen in Amsterdam enige jaren geleden schreef ik dat Einstein on the Beach er waarschijnlijk gemakkelijker ‘ingaat’ bij liefhebbers van modern ballet, absurdistisch theater (denk aan Beckett) en discomuziek (ook altijd hard) dan bij de gemiddelde operaliefhebber. Daar heb ik nu weinig aan toe te voegen.

Suzanne Vega vertolkte de spreekteksten, waarbij haar microfoon zo was afgesteld dat grote delen slechts te horen waren als een onduidelijke woordenstroom. Haar monoloog over de vrouwendag in Kalamazoo en de slotscène met het verhaal over het oude koppel op een bankje kwamen wel glashelder door, maar van de herhalende teksten moest je weet hebben om er iets van te kunnen herkennen.

Met enige moeite heb ik haar horen praten over ‘the Beach’ in het zeer vaak herhaalde stuk tekst dat in mijn beleving het absurde aspect van het werk karakteriseert: “I was in this prematurely air-conditioned supermarket and there were all these aisles and there were these bathing caps you could buy that had these kind of fourth of july plumes on them that were red and yellow and blue and I wasn’t tempted to buy one but I was reminded of the fact that I had been avoiding the beach.”

Op deze voorstelling was veel publiek afgekomen, de grote zaal van De Doelen was goed bezet en de waardering voor de muzikale prestatie van de uitvoerenden was groot. Opvallend genoeg liepen er tussentijds maar weinig bezoekers weg, al nam dat aantal kort toe toen het vuurtorenlicht in stelling werd gebracht. Voor velen een geslaagde avond, voor mij persoonlijk eentje die niet in de buurt kwam van mijn eerdere ervaring.