Voor een ouderwets gevulde zaal bracht de NTR Zaterdagmatinee het dramatische verhaal van Kat’a Kabanová tot klinken. Het begin van een Janáček cyclus onder leiding van Karina Canellakis, chefdirigent van het Radio Filharmonisch Orkest. Volgend seizoen staat Het sluwevosje geprogrammeerd.

Met Kat’a maakte Canellakis op het podium van het Concertgebouw haar Nederlandse operadebuut.Dreigend zacht klonken pauken binnen de spannend ingetogen orkestinleiding, eerst tweekeer acht slagen op twee toonhoogten, Naarmate de kleuren en accenten feller werden in de tekening van het komende drama werden de signalen van het noodlot heftiger, tot zeven keer in afwisselende tempi en kracht. Janáček leidde zijn opera perfect in als een echte thriller. Dirigent Canellakis zette haar Radio Filharmonisch Orkest meteen onder spanning met haar gedecideerde slag. Een veelbelovend begin aan wat een cyclus moet worden.

Het verhaal over Kat’a baseerde Janáček op het toneelstuk De Storm, of Het Onweer, naargelang de vertaling uit het Russisch, van de midden negentiende-eeuwse schrijver Alexander Ostrovski. In zijn bewerking en forse inkorting van de toneeltekst verdeelde de componist de tragische ondergang van een jonge vrouw over drie bedrijven, die steeds in twee taferelen zijn opgedeeld. Zij zijn verbonden door een orkestraal tussenspel dat kleurend is naar gelang de situatie.

In de eerste onderdelen van elk bedrijf wordt de conflictstof in een stromende voortgang verteld in dialogen tussen leden van de familie Kabanov. In het orkest klinkt in de kleuring de sfeer door van een Tsjechische achtergrond. Canellakis liet er in horen dat de muziek van Janáček bij haar in goede handen is.

In elk van de tweede set taferelen wordt de focus op meer lyrisch-dramatische wijze gericht op de ziele-roerselen van Kat’a. Zij is weliswaar gelukkig getrouwd met Tichon Kabanov,maar zij lijdt onder het tyrannieke bewind van haar schoonmoeder Mara Kabanová. De levensruimte die Kat’a nodig heeft, zoekt zij, aangespoord door haar frivole schoonzus Varvara, in de liefde voor een aantrekkelijke jongeman, Boris, die op Kat’a verliefd is.

Duivels

Janáček tekent met psychologisch inzicht de gemoedsstemmingen van Kat’a. In het tweede tafereel van het eerste bedrijf kleurt fijne lyriek in de zangpartij haar als een zachtaardig type  dat in haar jeugd paradijselijke dromen beleefde. Maar nu wordt zij gekweld door dromen over liefde die – zo denkt zij – worden ingefluisterd door de duivel. De opbollende emoties zette Janáček om in felle, omhoog strevende zanglijnen, voortgestuwd door de orkestbegeleiding. Het feit dat haar man Tichon op zakenreis gaat, drijft haar tot wanhoop.Precies op dat moment zorgt een felle slag op de pauk voor de voor-echo van de zelfmoord aan het einde van het derde bedrijf.

Met aanvankelijk tedere expressie tekende de Amerikaanse sopraan Amanda Majeski de droomachtige gemoedsstemming van Kat’a, maar zij breidde met gemak haar klank uit naar heftiger regionen om de angstgevoelens in te kleuren. In het tweede tafereel van het tweede bedrijf vindt de ontmoeting met Boris plaats. Kat’a verzet zich hevig tegen haar gevoelens, wat tot een felle dialoog leidt met Boris. De Litouwse tenor Edgaras Montvidas zong zijn rol met passie, terwijl driftige omspeling door het orkest de tragiek van de situatie verhevigde.Karina Canellakis wist het kookpunt mooi terug te brengen op het moment dat Varvara, verklankt in de stevige mezzo-stem van Anna Lapkovskaja, de scène binnenstapt om de geliefden aan te moedigen om in minnende sfeer te gaan wandelen.

Zondeval

Het derde bedrijf begint weliswaar in de sombere sfeer van regenbuien en aantrekkende wind, maar Janácek zorgde met een vrolijke conversatie tussen twee dorpelingen voor een opvallend lichte toets die zich scherp aftekent tegenover het vervolg. Een storm trekt, door heftig pauken geweld begeleid, over het dorp op het moment dat Kat’a tegenover haar man en schoonmoeder bekent dat zij liefst tien nachten heeft doorgebracht met Boris. In een hallucinerende scène beleeft Kat’a in het tweede tafereel van dit bedrijf haar zondeval.

“indrukwekkende schakering van klanken”

Sopraan Amanda Majeski droeg met indrukwekkende schakering van klanken de verwarring over waarin Kat’a verkeert als zij aan de oever van de Wolga staat om uit het leven te springen. Boris komt echter aangesneld. Hij wil afscheid nemen omdat hij als straf verbannen is naar Siberië. Schitterend zoals tenor Montvidas en Majeski tegenover elkaar stonden op het podium van het Concertgebouw en elkaar lang aankeken als uitbeelding van de omarming die het libretto aangeeft. Tederheid doorkneedde hun dialoog terwijl een koor in de verte de onwerkelijke sfeer versterkte.

Tumult

Als in een echte thriller barstte het tumult in het orkest – met de pauken in de hoofdrol – ineens los: Kat’a sprong het water van de Wolga in. Haar familie rende desperaat naar de oever. Zonder wroeging bekeek schoonmoeder de situatie. In Katarina Dalayman met haar rode haar en krachtige mezzo een schoonmoeder die je niet wilt hebben. De arme bedrogen echtgenoot Tichon, vol vergeving jegens Kat’a, werd met overtuiging gezongen door tenor Marcel Beekman. Ook in kleinere rollen was deze productie prima bezet. Het Groot Omroepkoor in kleine bezetting zorgde voor sfeervolle ver-weg zang achter het podium. Uit het jubelend applaus bleek dat de harten van het publiek stevig waren geraakt door dit drama.

Terug te luisteren via de Uitzending-gemist service van de NTR Zaterdagmatinee.

https://www.nporadio4.nl/programmas/ntr-zaterdagmatinee