Ernest Bloch, is dat niet de beroemde Duitse filosoof? Ja. Maar er was ook een componist. Zwitsers-Amerikaans. Bekend is hij niet meer, maar gezien de nieuwe Macbeth-productie in Amsterdam is er alle reden om zijn oeuvre af te stoffen. Bloch schreef namelijk ook een opera op Shakespeares verhaal.

Als er vandaag de dag iets van Ernest Bloch wordt gespeeld, dan betreft het meestal zijn beroemdste ‘Joodse werken’: Schelomo en Baal Shem. Dat hij als de Joodse componist in de muziekgeschiedenisboeken is opgenomen, is ook precies wat hij wilde.

Bloch werd in 1880 in Genève geboren in een geassimileerd Joods gezin. Rond zijn 25e raakte hij geïnteresseerd in alles wat met het jodendom te maken had, wat hij vervolgens vertaalde in zijn taal: muziek. “Ik ben geïnteresseerd in de Joodse ziel”, schreef hij eens. “Dat alles wil ik in muziek vertalen.”

Het is hem gelukt. Maar Bloch is meer dan de ‘Joodse ziel’ alleen. Voor de oorlog behoorde hij tot de meest gespeelde en gewaardeerde componisten. Men noemde hem zelfs de vierde grote ‘B’, na Bach, Beethoven en Brahms. Op zijn naam staan concerten, symfonieën, strijkkwartetten, pianokwintetten, vioolsonates, suites voor strijkers, liederen én een opera.

Bloch was nog maar 24 jaar toen hij en zijn vriend Edmund Fleg (Flegenheimer), een voorzanger, dichter, filosoof, toneelschrijver en librettist, het idee kregen om muziektheater te maken. Het was Fleg die met Macbeth op de proppen kwam. Bloch had zijn twijfels, want hij wilde eigenlijk iets vrolijks componeren, maar algauw begon hij met de eerste schetsen.

Het duurde vijf jaar voordat de opera werd voltooid, maar toen het stuk eenmaal af was, raakte de baas van Opéra Comique, de beroemde Albert Carré, onmiddellijk geïnteresseerd.

We kunnen het ons tegenwoordig niet meer voorstellen, maar in die tijd was Macbeth van Verdi amper bekend. Het werd noch bij de Opéra National noch bij de Opéra Comique gespeeld. De enige uitvoering in Parijs was in 1865 in het Théâtre Lyrique, en dat was ook nog eens een matig succes.

Of de interesse van Carré oprecht was of dat het vooral kwam omdat zijn prima donna Lucienne Bréval (een goede vriendin van Bloch) het zo graag wilde zingen, daar zullen we waarschijnlijk nooit meer achterkomen. Maar op 30 november 1910 was het zo ver en ging de opera in première.

De hoofdrollen werden vertolkt door de grootste zangers van die tijd, met naast Brevál de Nederlandse bariton Henri Albers. De opera werd uiteindelijk dertien keer uitgevoerd. De reacties waren behoorlijk verdeeld. Het ging van juichend, met onder de grootste bewonderaars onder anderen schrijver Romain Rolland, tot vernietigend. In januari 1911 werden er nog vijftien voorstellingen gegeven en dat was dat.

Uitvoeringsgeschiedenis

Pas in 1938 dook de opera weer even op, merkwaardig genoeg in Napels, in het fascistische Italië van Mussolini! Na twee voorstellingen werd de productie op gezag van Mussolini afgelast.

Na de oorlog was er sprake van een kleine revival. In 1953 werd Macbeth in een Italiaanse vertaling van Mary Tibaldi Chiesa in Rome op de planken gebracht. De cast was werkelijk om te smullen: de hoofdrollen werden gezongen door Nicola Rossi Lemeni en Gianna Pederzini en Gianandrea Gavazzeni dirigeerde.

Er volgen uitvoeringen in Trieste in 1957 en in Brussel in 1958 (gesponsord door koningin Elisabeth, die de opera prachtig vond) en na Blochs overlijden werd Macbeth ook in de Scala gepresenteerd.

Genève verzamelde in april 1960 de beste krachten uit de operawereld om de opera eer te bewijzen. Heinz Rehfuss en Lucienne Devallier zongen de hoofdrollen en de directie lag in handen van Ernest Ansermet. Als u het mij vraagt: mooier bestaat niet. Althans orkestraal.

Hieronder enkele hoogtepunten uit de uitvoering in Genève:

In 1968 mocht Rossi Lemeni zijn fenomenale Macbeth-interpretatie herhalen, ook in Genève. Zijn Lady was niemand minder dan Inge Borkh. Pierre Colombo dirigeerde.

Dankzij YouTube is de hele voorstelling nu in uw eigen huis te beluisteren. Doen!

Waar het aan ligt, weet ik niet, maar de opera is nergens zo populair als in de Verenigde Staten. In 1973 werd het stuk in een Engelse vertaling in de Juilliard School of Music uitgevoerd onder de directie van Kurt Adler. Frederic Burchinal (geen onbekende naam voor de Nederlandse operavrienden) zong toen de hoofdrol.

Long Beach Opera presenteerde de opera in 2013 met in de hoofdrol de Panamese ‘barihunk’ Nmon Ford en het Chicago Opera Theater nam die productie in 2014 over. De Manhattan School of Music was in december 2014 de eerste die de opera in het Frans presenteerde.

Hieronder de trailer uit Chicago:

De opera

Nu de opera zelf. Het verhaal is zeer getrouw aan het origineel van Shakespeare, meer dan de opera van Verdi. Het is dat Bloch van vijf naar drie akten is gegaan, maar voor de rest…

De muziek wordt vaak beschreven als een mix van Wagner, Moessorgski en Debussy, maar zelf voel ik dat niet zo.Voor mij is het voornamelijk Debussy, gepeperd met een vleugje Pizzetti en Bartók (ja, Bartók!). En het doet me ook denken aan Verdi, maar dan aan diens late werk Otello.

Bloch was tegelijk ook zijn tijd vooruit, want de grote aria van Lady doet zeer ‘Hitchcockiaans’ aan. Zeker als je haar in de uitvoering van Inge Borkh beluistert. Het is echt om te huiveren!

Hieronder Borkh als Lady Macbeth:

De opnamen

Voor zover ik weet, bestaan er maar twee commerciële uitgaven van Blochs Macbeth. Ik heb ze allebei en vind dat ze allebei iets hebben.

De concertuitvoering uit Montpellier, live opgenomen op 26 juli 1997 (Actes Sud OMA34100), wordt gedirigeerd door Friedemann Layer, die er een behoorlijk bombastische brei van maakt.

Jean-Philippe Lafont is zonder meer een schitterende Macbeth. De rol vraagt om een Frans getimbreerde bariton die over een soepele hoogte beschikt, gecombineerd met veel diepte en resonans. Het type Golaud. Daar voldoet Lafont ruimschoots aan.

Merkella Hatziano is naar mijn smaak een iets te lichte Lady, maar haar slaapwandelscène is verschroeiend. Het tekstboekje bevat het complete libretto, maar alleen in het Frans.

De andere opname (Capriccio 10889/90) komt uit Dortmund. Het was de allereerste keer dat de opera in Duitsland werd opgevoerd. De live-opname uit 2001 is allesbehalve perfect, maar wel sfeervol. En de Lady van Sonja Borowski-Tudor is zonder meer indrukwekkend. Er is geen libretto bij, maar de synopsis in drie talen is wel zo handig als Frans niet je sterkste taal is.

Beide opnamen zijn ook op Spotify te beluisteren.

Extra

Als u Blochs werken wilt ontdekken, vergeet dan ook niet zijn symfonisch gedicht Hiver-Printemps. Het stuk vormt samen met de prachtige liederencyclus Poèmes d’Automne (gecomponeerd op teksten van Béatrix Rodès, Blochs toenmalige geliefde) in feite één geheel. Een soort ‘jaargetijden’, waaraan alleen de zomer ontbreekt.

Hieronder Hiver-Printemps: